Scylla paramamosain là gì? Các bài báo nghiên cứu khoa học

Định nghĩa và phân loại học

Scylla paramamosain là một loài cua biển thuộc họ Portunidae, chi Scylla, có giá trị kinh tế cao và phân bố rộng ở vùng ven biển châu Á. Đây là một trong bốn loài chính của chi Scylla (gồm: S. serrata, S. olivacea, S. tranquebarica và S. paramamosain), trong đó S. paramamosain là loài phổ biến nhất tại Việt Nam và miền Nam Trung Quốc. Loài này được xác định và mô tả chính thức bởi Estampador năm 1949.

Về phân loại học, Scylla paramamosain được xếp như sau:

• Giới: Animalia
• Ngành: Arthropoda
• Lớp: Malacostraca
• Bộ: Decapoda
• Họ: Portunidae
• Chi: Scylla
• Loài: Scylla paramamosain

Scylla paramamosain thường được nhận biết bằng màu sắc xanh ô liu đến nâu xám, kích thước mai lớn và gai cạnh rõ. Mặc dù rất giống các loài cùng chi, S. paramamosain có những đặc điểm hình thái riêng biệt về cấu trúc mai, càng và tỷ lệ cơ thể, là cơ sở để phân biệt trong thực địa và nghiên cứu phân tử. Ngoài phương pháp nhận diện hình thái, phân tích DNA barcode (gen COI) cũng được sử dụng để xác định chính xác loài.

Đặc điểm hình thái và sinh học

Scylla paramamosain có hình thể đặc trưng của loài cua bùn: thân hình dẹt, vỏ mai cứng, hình lục giác rộng và đối xứng hai bên. Càng cua to và không đều nhau, bên lớn thường dùng để phòng vệ và phá vỡ vỏ sinh vật khác, bên nhỏ hơn dùng để gắp thức ăn. Mỗi bên mai có 9 răng cạnh rõ ràng, mép răng cong nhẹ và sắc. Phần bụng có màu trắng đục, thường là đặc điểm phân biệt cá thể trưởng thành.

Chiều rộng mai cua trưởng thành dao động từ 12–18 cm, chiều dài toàn thân khoảng 8–12 cm. Trọng lượng cua thịt thường đạt từ 300 g đến 800 g, đôi khi lên đến 1 kg trong điều kiện nuôi thương phẩm. Mắt nhỏ, có thể co rút vào hốc mắt, râu ngắn và hàm dưới phát triển. Bề mặt mai có màu xanh nâu, bóng và nhẵn, không có gai lớn ở vùng giữa.

Một số đặc điểm hình thái phân biệt với các loài khác:

Tiêu chí	S. paramamosain	S. serrata	S. olivacea
Màu mai	Nâu xám, xanh ô liu	Xanh đen	Đỏ nâu
Răng cạnh mai	9 răng rõ, nhỏ	9 răng lớn	8 răng ngắn
Gai ở gốc càng	Ít phát triển	Phát triển mạnh	Không rõ

Phân bố địa lý và môi trường sống

Scylla paramamosain phân bố chủ yếu ở vùng cửa sông, đầm phá, bãi triều, rừng ngập mặn và vùng nước lợ ven biển. Loài này ưa thích đáy bùn mềm, nhiều chất hữu cơ, độ mặn dao động từ 10‰ đến 30‰, nhiệt độ lý tưởng từ 24°C đến 32°C. Khả năng thích nghi môi trường cao giúp loài này phát triển tốt ở cả điều kiện nuôi tự nhiên lẫn nhân tạo.

Cua sống bán trú: ban ngày ẩn dưới bùn hoặc hang tự đào, ban đêm đi kiếm ăn. Chúng là loài ăn tạp, thiên về động vật, có khả năng tiêu hóa cả sinh vật sống và xác động vật chết. Một số khu vực phân bố điển hình:

• Việt Nam: Đồng bằng sông Cửu Long, đầm Cù Mông, Cà Mau, Bạc Liêu
• Trung Quốc: ven biển Quảng Đông, Phúc Kiến
• Philippines, Thái Lan, Malaysia: phân bố rải rác tại các vùng cửa sông

Do đặc tính sống ở vùng nước nông, gần bờ và có giá trị kinh tế cao, S. paramamosain là đối tượng khai thác mạnh, dẫn đến suy giảm quần thể tự nhiên tại nhiều khu vực. Một số quốc gia đã áp dụng lệnh cấm khai thác trong mùa sinh sản hoặc kích cỡ tối thiểu khi thu hoạch để bảo tồn nguồn lợi cua biển.

Chu kỳ sống và sinh sản

Scylla paramamosain có chu kỳ sống trải qua nhiều giai đoạn sinh trưởng khác nhau, bắt đầu từ trứng → ấu trùng Zoea → Megalopa → cua con → cua trưởng thành. Quá trình từ khi nở đến cua giống thương phẩm mất khoảng 25–30 ngày trong điều kiện nhân tạo, phụ thuộc vào nhiệt độ và độ mặn môi trường.

Cua cái sau khi giao phối sẽ di chuyển ra vùng nước sâu hơn để đẻ trứng, thường trong mùa mưa (từ tháng 5 đến tháng 10 ở Việt Nam). Mỗi lần đẻ có thể sản sinh từ 2 đến 5 triệu trứng. Trứng sau 10–14 ngày sẽ nở thành ấu trùng Zoea, trải qua 4–5 lần lột xác trước khi chuyển sang giai đoạn Megalopa. Đây là giai đoạn quan trọng, khi cua bắt đầu có hình dạng giống con trưởng thành thu nhỏ.

Vòng đời trung bình của cua biển từ khi nở đến khi đạt kích cỡ thương phẩm là 4–6 tháng trong điều kiện nuôi, hoặc 8–12 tháng trong tự nhiên. Cua lột xác nhiều lần để phát triển kích thước. Quá trình này rất nhạy cảm với điều kiện môi trường và thường là thời điểm dễ bị tấn công hoặc nhiễm bệnh nếu không được bảo vệ.

Giá trị kinh tế và thương mại

Scylla paramamosain được xem là một trong những loài thủy sản quan trọng nhất trong ngành nuôi trồng thủy sản ven biển Đông Nam Á. Loài này có giá trị thương mại cao nhờ thịt thơm ngon, giá trị dinh dưỡng phong phú và nhu cầu lớn từ các thị trường quốc tế. Ở Việt Nam, sản lượng cua biển tự nhiên đã giảm do khai thác quá mức, vì vậy nuôi cua biển đã trở thành một ngành quan trọng giúp người dân vùng ven biển tăng thu nhập.

Giá trị kinh tế được thể hiện rõ qua giá bán cao và ổn định. Cua thương phẩm có giá dao động từ 250.000 đến 400.000 VNĐ/kg tại Việt Nam và cao hơn ở các thị trường nhập khẩu như Trung Quốc, Singapore, Hàn Quốc. Cua cái mang trứng và cua thịt chắc được ưa chuộng nhất. Nhiều nước đã xây dựng chuỗi cung ứng cua biển, bao gồm sản xuất giống nhân tạo, nuôi thương phẩm, thu mua, chế biến và xuất khẩu.

Thị trường xuất khẩu chính:

• Trung Quốc: tiêu thụ số lượng lớn cua sống và đông lạnh
• Singapore: ưa chuộng cua cái, phục vụ các món ăn đặc sản
• Hàn Quốc và Nhật Bản: nhập khẩu cua đông lạnh, chế biến

Nguồn: Tổng cục Thủy sản Việt Nam.

Kỹ thuật nuôi và quản lý dịch bệnh

Nuôi cua Scylla paramamosain có thể áp dụng nhiều mô hình, trong đó phổ biến là nuôi quảng canh cải tiến, nuôi xen canh với tôm hoặc cá, và nuôi thâm canh trong ao đất hoặc lồng bè. Ưu điểm của loài này là khả năng thích nghi cao với môi trường biến động, dễ nuôi và ít tốn chi phí đầu tư ban đầu. Tuy nhiên, để đạt năng suất cao và hạn chế dịch bệnh, cần áp dụng kỹ thuật nuôi hiện đại.

Các bước cơ bản trong quy trình nuôi:

1. Chuẩn bị ao nuôi: diệt tạp, bón vôi, xử lý nước.
2. Chọn giống: cua giống khỏe mạnh, đồng đều kích thước, không bị trầy xước.
3. Thả giống: mật độ 1–3 con/m² đối với nuôi quảng canh, 3–5 con/m² đối với bán thâm canh.
4. Chăm sóc: cho ăn cá tạp, nghêu sò hoặc thức ăn viên, kết hợp bổ sung khoáng chất.
5. Quản lý môi trường: duy trì độ mặn 15–25‰, pH 7.5–8.5, oxy hòa tan trên 4 mg/L.

Một số bệnh thường gặp:

• Bệnh đục cơ: do vi khuẩn Vibrio, biểu hiện cơ cua bị mờ trắng.
• Bệnh đen mang: mang cua xuất hiện các mảng đen, gây khó thở.
• Bệnh viêm gan – ruột: cua bỏ ăn, bụng teo nhỏ.

Phòng bệnh bằng cách định kỳ thay nước, bổ sung men vi sinh, không cho ăn thừa và giữ mật độ nuôi phù hợp.

Giá trị dinh dưỡng

Thịt cua Scylla paramamosain chứa hàm lượng protein cao, chất béo thấp và giàu khoáng chất. Đây là thực phẩm bổ dưỡng, được khuyến nghị trong chế độ ăn giàu protein, ít chất béo. Gạch cua cái đặc biệt giàu acid béo không no, trong đó có DHA và EPA, giúp cải thiện chức năng thần kinh và tim mạch.

Thành phần dinh dưỡng cơ bản trong 100g thịt cua biển:

Thành phần	Hàm lượng
Năng lượng	82 kcal
Protein	19.4 g
Chất béo	1.1 g
Canxi	89 mg
Sắt	2.4 mg
Kẽm	3.1 mg

Theo FAO Nutrition, cua biển là nguồn cung cấp vi chất quan trọng cho chế độ ăn của cộng đồng ven biển, đặc biệt tại các quốc gia Đông Nam Á nơi tình trạng thiếu vi chất dinh dưỡng còn phổ biến.

Ảnh hưởng sinh thái và vai trò trong hệ sinh thái

Scylla paramamosain đóng vai trò quan trọng trong hệ sinh thái vùng cửa sông và ven biển. Chúng là loài ăn tạp thiên về động vật, có thể điều tiết quần thể nhuyễn thể, giáp xác nhỏ và cá con, đồng thời góp phần phân hủy xác hữu cơ. Cua đào hang dưới bùn giúp tăng cường sự luân chuyển vật chất trong hệ sinh thái.

Tuy nhiên, việc khai thác quá mức và mất môi trường sống do chặt phá rừng ngập mặn, ô nhiễm công nghiệp và biến đổi khí hậu đã làm suy giảm quần thể tự nhiên. Một số vùng ven biển đã ghi nhận mật độ cua giảm tới 40% trong 20 năm qua. Vì vậy, các chương trình bảo tồn nguồn gen và phục hồi rừng ngập mặn có vai trò then chốt để duy trì sự bền vững.

Tiềm năng nghiên cứu và phát triển

Scylla paramamosain là đối tượng nghiên cứu tiềm năng trong lĩnh vực di truyền, chọn giống và sinh học phân tử. Các nghiên cứu gần đây đã tập trung vào giải mã hệ gen, tìm hiểu sự đa dạng di truyền quần thể và ứng dụng kỹ thuật DNA barcoding để phân loại chính xác. Điều này giúp xây dựng cơ sở dữ liệu di truyền phục vụ chọn giống kháng bệnh, sinh trưởng nhanh.

Một số hướng nghiên cứu nổi bật:

• Nghiên cứu hệ vi sinh đường ruột để phát triển chế phẩm sinh học nâng cao sức khỏe cua nuôi.
• Ứng dụng công nghệ IoT trong giám sát môi trường ao nuôi và hành vi lột xác của cua.
• Phát triển thức ăn công nghiệp phù hợp với từng giai đoạn sinh trưởng.

Tại Việt Nam, Viện Nghiên cứu Nuôi trồng Thủy sản II và Đại học Nha Trang đang triển khai các đề tài cấp quốc gia về chọn giống và nâng cao năng suất nuôi cua biển. Thông tin tham khảo thêm tại ResearchGate.

Tài liệu tham khảo

1. FAO Fisheries and Aquaculture Division. Scylla paramamosain
2. Tổng cục Thủy sản Việt Nam. tongcucthuysan.gov.vn
3. Keenan, C.P., Davie, P.J.F. (1989). A revision of the genus Scylla. Journal of Crustacean Biology.
4. Trần Thị Thanh Hiền et al. (2022). Kỹ thuật nuôi cua biển bền vững tại ĐBSCL. Tạp chí Khoa học Thủy sản.
5. Nguyen, N.H. et al. (2020). Selective breeding of mud crab (Scylla paramamosain). Aquaculture Reports.
6. FAO Nutrition and Food Systems. FAO Nutrition
7. ResearchGate. Sustainable Mud Crab Aquaculture